Asanas: Γενικά

Asanas

Η λέξη asana σημαίνει στάση/θέση του σώματος. Οι asana δεν είναι απλές ασκήσεις γυμναστικής. Πρόκειται για στάσεις στις οποίες παραμένει κανείς για συγκεκριμένη χρονική διάρκεια, χρησιμοποιώντας τα άκρα του σώματος ως βάρη και αντίβαρα. Για την εκτέλεσή τους, το μόνο που απαιτείται είναι ένας καθαρός, ευάερος χώρος και ένα αντιολισθητικό στρώμα στο πάτωμα. Η πρακτική σταθερών και άνετων asana προσφέρει έντονο νευρομυικό χαλάρωμα. Η εξάσκησή τους βελτιώνει την ευκινησία, την ισορροπία και την αντοχή, ενισχύει την ευστάθεια και χαρίζει υγεία και αρμονία σε σώμα και πνεύμα, καθώς ο ασκούμενος αποκτά περισσότερη ζωντάνια και ενεργητικότητα.

Κάθε asana είναι μία οργανική κίνηση που επηρεάζει σε βάθος τα εσωτερικά όργανα. Για παράδειγμα, η εκτέλεση ορισμένων asana βελτιώνει την αντοχή της καρδιάς και των πνευμόνων. Η τακτική πρακτική της sirsasana (στήριξη στο κεφάλι), με την προϋπόθεση ότι εκτελείται σωστά, διατηρεί την εγκεφαλική αιμάτωση ακόμη και στους υπερήλικες, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα ισχαιμικού επεισοδίου. Οι asana προλαμβάνουν επίσης τη μείωση της περιφερικής κυκλοφορίας καθώς μεγαλώνουμε. Η αθηροσκλήρωση, η διαδικασία σκλήρυνσης των αιμοφόρων αγγείων, δεν απειλεί τα άτομα που ασχολούνται ενεργά με τη γιόγκα. Κατά συνέπεια, δεν παρατηρείται αύξηση της συστολικής αρτηριακής πίεσης, όπως συνήθως συμβαίνει στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Με την πάροδο των αιώνων, οι asana εξελίχθηκαν έτσι ώστε να τονώνουν όλους τους μύες, τα νεύρα και τους αδένες του σώματος, να περιορίζουν το αίσθημα της κόπωσης και να ηρεμούν τα νεύρα. Με την εξάσκηση στις asana ο γιόγκι πάνω από όλα κερδίζει υγεία. Η υγεία δεν είναι ένα αγαθό που αγοράζεται με φάρμακα. Τα φάρμακα απομακρύνουν απλώς τις ασθένειες. Η επιστήμη της γιόγκα όμως συμβάλλει στη διατήρηση της άριστης υγείας του οργανισμού. Η καλή φυσική κατάσταση και υγεία οδηγεί σε ψυχική γαλήνη και ηρεμία.

Τα ονόματα των asana είναι δηλωτικά και σκιαγραφούν την εξέλιξη των ειδών. Ορισμένες από αυτές έχουν πάρει το όνομά τους από τον κόσμο της χλωρίδας, όπως η vrksasana (δέντρο), κάποιες άλλες έχουν ονομαστεί σύμφωνα με διάφορα έντομα, όπως η salabasana (ακρίδα), ενώ μερικές φέρουν ονόματα ζώων, όπως η kurmasana (χελώνα) και η svanasana (σκύλος), πουλιών, όπως η mayurasana (παγώνι), αλλά και ερπετών, όπως η bhujangasana (κόμπρα). Κατά την εκτέλεσή τους, το σώμα του ασκούμενου μιμείται πολλές μορφές και σχήματα, προσομοιάζοντας αυτήν την εξέλιξη.

Αρχικά, θα πρέπει να γίνει κατανοητός ο τρόπος εκτέλεσης των asana. Έτσι, καθώς ενδυναμώνονται οι διάφορες περιοχές του σώματος και ο γιόγκι αποκτά έλεγχο των asana, το σώμα προετοιμάζεται για το επόμενο στάδιο, την pranayama (ασκήσεις ελέγχου της αναπνοής), η πρακτική της οποίας χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία είναι επιβλαβής για το σώμα. Η απόκτηση ελέγχου και τελειοποίησης των asana από ανατομικής άποψης εξασφαλίζει στους πνεύμονες και τα νεύρα την απαιτούμενη δύναμη και ευθυγράμμιση για την πρακτική τής pranayama.

Ο Patanjali αναφέρει ξεκάθαρα ότι η πρακτική της pranayama πρέπει να γίνεται μόνο εφόσον κάποιος αποκτήσει πλήρη έλεγχο των asana. «Pranayama είναι η ρύθμιση της ροής της εισπνοής, της εκπνοής και των κρατημάτων της αναπνοής. Η πρακτική της θα πρέπει να γίνεται μόνο μετά την τελειοποίηση των asana.» (Iyengar, "Sadhana Pada", XI.49.) Σήμερα, σε πολλές σχολές γιόγκα η pranayama διδάσκεται παράλληλα με τις asana. Αυτό δεν είναι μόνο επιβλαβές για την υγεία, αλλά αντιτίθεται και στη διδασκαλία του Patanjali.

Ορισμένες asana αφορούν στην κάμψη του σώματος, κάποιες στην έκταση, κάποιες στην πλάγια κάμψη και κάποιες άλλες στην πλάγια κάμψη με περιστροφή. Κάθε μυς και κάθε άρθρωση πρέπει να βρίσκεται στη σωστή θέση, διαφορετικά μπορεί να προκύψουν δυσάρεστες επιπτώσεις. Η λανθασμένη εκτέλεση των asana μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργίες. Η ορθή εκτέλεση των ίδιων στάσεων μπορεί να ανακουφίσει τις δυσλειτουργίες.

Για παράδειγμα, η λανθασμένη εκτέλεση της sirsasana (στήριξη στο κεφάλι) μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση γλαυκώματος, ενώ η ίδια στάση μπορεί να αποκαταστήσει την υψηλή ενδοφθάλμια πίεση. Ομοίως, η λανθασμένη εκτέλεση της sarvangasana (στήριξη στους ώμους) μπορεί να προκαλέσει αυχενική σπονδύλωση, ενώ η ίδια στάση χρησιμοποιείται για την ανακούφιση των συμπτωμάτων αυτής της πάθησης.

Η διαφραγματοκήλη (κοινή ονομασία για τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση), που απαντάται συχνά στην τρίτη ηλικία, μπορεί να προκληθεί από τη λανθασμένη εκτέλεση της halasana (άροτρο). Η ίδια asana, όταν εκτελείται σωστά, μπορεί να προσφέρει ανακούφιση στον ασθενή. Η virasana (vira=ήρωας), όταν εκτελείται λανθασμένα, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στους χιαστούς συνδέσμους του γονάτου. Η ορθή εκτέλεσή της όμως απομακρύνει την ένταση από αυτούς τους συνδέσμους.

Υπάρχουν αναρίθμητες asana οι οποίες, όταν εκτελούνται σωστά, ωφελούν το σώμα. Ωστόσο, το πιο σημαντικό από όλα είναι ένα «ισορροπημένο» πρόγραμμα. Ένα σώμα που είναι πολύ καλό στις κάμψεις προς τα εμπρός, ενδεχομένως να μη μπορεί να εκτελέσει σωστά τις κάμψεις προς τα πίσω και το αντίστροφο. Για να μάθει κανείς να εκτείνει τους μύες και τα όργανα προς κάθε κατεύθυνση χρειάζεται συνεχή εξάσκηση.

Ένα σημαντικό σημείο όσον αφορά στις asana είναι η «εξισορρόπηση», με την έννοια ότι κάθε asana εκτελείται και στις δύο πλευρές του σώματος —συνήθης μέθοδος στη γιογκική πρακτική για τις περισσότερες σχολές γιόγκα. Η αναγκαιότητα της αντιστάθμισης των κινήσεων των asana παραμένει άγραφος κανόνας και εφόσον υποστηρίζεται από τα γιογκικά κείμενα, ο κανόνας αυτός ακολουθείται τυφλά, χωρίς κάποια ιατρική τεκμηρίωση.

Από ιατρικής άποψης, εαν το σώμα εκταθεί προς τα δεξιά, όπως στην trikonasana (τρίγωνο), η κίνηση θα πρέπει να επαναληφθεί αμέσως και από την άλλη πλευρά, ώστε το σώμα να ασκείται αρμονικά και με ομοιομορφία. Ωστόσο, εάν το σώμα καμφθεί προς τα εμπρός, δεν θα πρέπει να καμφθεί αμέσως και προς τα πίσω. Αυτή είναι μία κίνηση που μπορεί να βλάψει τους μύες, εφόσον έχουν χρησιμοποιηθεί έντονα προς μία κατεύθυνση για συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Όταν ακολουθείται λανθασμένη αλληλουχία των asana, οι ασκούμενοι με οσφυικές παθήσεις όχι μόνο δεν απαλλάσσονται από το πρόβλημά τους, αντίθετα παρατηρούν επιδείνωση του πόνου.

Εάν κάποιος νιώθει αρχικά ένταση σε μία στάση, αυτή θα εξαλειφθεί με την εξάσκηση. Αν η πλάτη αρχίσει να πονάει μετά από μία κάμψη προς τα πίσω, η bharadwajasana (στάση του bharadwaja) σε καρέκλα μπορεί να προσφέρει ανακούφιση, έως ότου ο μαθητής είναι πλέον σε θέση να μην αισθάνεται πόνο κατά την εκτέλεση μίας κάμψης προς τα πίσω. Ο Patanjali αναφέρει: «stira sukham asanam», δηλ. «κάθε asana θα πρέπει να είναι σταθερή και άνετη». Εάν κάποιος δεν το επιτύχει αυτό, ποια η χρησιμότητα της πρακτικής της asana; Κατά τη διαδικασία τελειοποίησης των asana θα υπάρξει και πόνος. Το άτομο οφείλει να αναπτύξει την οξυδέρκειά του, ώστε να μπορεί να διακρίνει μεταξύ του φυσιολογικού και του μη φυσιολογικού πόνου. Ο φυσιολογικός πόνος εξαφανίζεται με την πρακτική εξάσκηση, ενώ ο μη φυσιολογικός πόνος παραμένει.

Όταν το σώμα κάμπτεται προς τα εμπρός, οι αισθήσεις ηρεμούν και ο εγκέφαλος αποσυμφορείται. Αυτή η επίδραση χάνεται όταν αμέσως μετά ο ασκούμενος κάνει κάμψη προς τα πίσω. Όλες οι άλλες επιδράσεις τής προς τα εμπρός κάμψης στο υπόλοιπο σώμα χάνονται επίσης. Το σκεπτικό της διατήρησης μίας asana για συγκεκριμένη χρονική διάρκεια αποσκοπεί στην αποκόμιση οφελών από αυτή. Εάν ο ασκούμενος συνεχίσει με αντίθετης ομάδας asana, δεν θα κερδίσει τίποτε σε επίπεδο φυσιολογίας!

Στο αυτοκίνητο υπάρχει η «νεκρά ταχύτητα», μία αρχή που εφαρμόζοντάς τη στην πρακτική τής γιόγκα επιτρέπει την ομαλή μετάβαση από μία κατηγορία asana σε άλλη. Ορισμένες στάσεις, όπως η adho mukha svanasana (θέση του σκύλου με το κεφάλι κάτω) ή οι στροφές, δεν είναι ούτε κάμψεις προς τα εμπρός ούτε κάμψεις προς τα πίσω. Θεωρητικά, εκτελώντας αυτές τις asana, το άτομο μπορεί να μεταπηδήσει ομαλά από τη μία ομάδα asana στην άλλη, παρόλο που θα χάσει τις επιδράσεις της προηγούμενης ομάδας σε επίπεδο φυσιολογίας. Εν ολίγοις, η γιόγκα θα πρέπει να εξασκείται «ολιστικά».

Ταξινόμηση των asana

Οι asana έχουν εξελιχθεί ώστε να επενεργούν σε διάφορα μέρη του σώματος. Η γιόγκα χρησιμοποιεί κάθε πιθανή κατεύθυνση προς την οποία είναι ανατομικά δυνατό να εκταθεί το ανθρώπινο σώμα. Μερικές φορές, οι asana περιγράφονται ως «στρεβλώσεις» του σώματος. Με τη λέξη «στρέβλωση» εννοείται η «αφύσικη» συστροφή ή κάμψη των μελών του σώματος, το οποίο χρησιμοποιείται με αυτόν τον τρόπο για συγκεκριμένους λόγους, που θα εξηγήσουμε παρακάτω. Κάθε asana λοιπόν αποτελεί ένα είδος στρέβλωσης. Οι στρεβλώσεις της γιόγκα έχουν τον πιο «επιστημονικό» χαρακτήρα από οποιαδήποτε άλλη στρέβλωση. Κάθε όργανο, μυς, τένοντας, νεύρο, αδένας και οστό πρέπει να βρίσκεται σε συγκεκριμένη θέση, κάτι που δεν απαντάται σε καμία άλλη επιστήμη. Έτσι, η εκάστοτε διάταξη των μελών του σώματος κατά την εξάσκηση μίας asana, η οποία συντονίζεται και κινητοποιείται από το πνεύμα, προκαλεί μεταβολές στη φυσιολογία του σώματος.

Υπάρχει μία ποικιλία από asana και καθεμία από αυτές επιδρά διαφορετικά στο σώμα. Ορισμένες μάλιστα έχουν παρόμοιες επιδράσεις σε συγκεκριμένα μέρη του σώματος.

Οι asana μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής:

(i) Όρθιες, (ii) αντίστροφες, (iii) κάμψεις προς τα εμπρός, (iv) καθιστές, (v) στροφές, (vi) ισορροπίας (vii) κάμψεις προς τα πίσω.